KURUPI

·         Kuupi ha’e peteï karia’y karape’i oikóva asajepyte ka¡aguýre kañyhápe.

Oikoje ohapera’ärö mitakuña osëva asajerei hógagui.Sapy’ánte mitakuña térä kuñataï ojejuhu ramo Kurupi ndive, tuichaiterei oñemondýi ohechávo karia’y karape hete rague ha ipire havarapáva.Ndaipóri kuña oñanise’ÿva ohechávo kuimba’e vaiete Tuicha py’atytýipe okañyse hesa renondégui.

Kurupi ojuráne katuete ha ogueraha  ka’aguy hesakähápe, kapi’ipe hovyü ha hyakuävureíva ári, oräirö ombotarova térä ojuka peve.

AO AO

·         Ao Ao ha’e avei Tau ha Kerana memby. Ha’e oñangareko heñói porä hagua opa mba’e oïva ko yvy ári.

Oguereko avei ipoguýpe yvytykuéra opaichagua.

Ko mymba vai oñemoña hetaiterei, upéicha hetakuére oiko kure ka’aguýicha ojoapykuéri, oikundaha umi ñu ha ka’aguy rehe.

Umi yvypóra nahendái mamove chuguikuéra ha ndaikatúi oikove py’aguapýpe. Reínte yvyrarakäre ojejupi, oñekañységui chuguikuéra, Ao Ao oitýne katuete upe yvyra. Oje’eva niko mbokaja rehe rujupirö añoite ndaje

LUISÖ

·         Luisö peteï mymba jaguápe ojoguáva, ivai, hesa vera ha iñakä guasu.

Pyharepyte vove oho ojapajeréi te’öngue ári, upévare hesa’yju ha ine.

Osëje avei pyhare oguahu puku, maymáva ohendúvape omopirïmba. Sapy’arei reñandu ramo pyhare opoko ndere ipo ro’ysäva upéva ha’e Luisö nemomaranduva oguahëmaha nde ára paha.   Oï ramo kuña imembýva poköi kuimba’e ojoapykuéri, ijapytépe oïva’erä katuete Luisö.

MOMBE’UPY

Ha’e umi oñemombe’u térä ojehecháva oïharaka’e, taha’e tenda, ka’avo, mymba, sánto marangatu ha ava imbaretéva.

TUPÄSY KA’ARUPE

Táva Tovatïme oiko’akue peteï ñande ypykuéra hérava José. Ha’e ojapo ta’anga tupäope guarä. Peteï jey oho yvyra rekávo ka’aguýpe. Upépe osë chupe guaikururukuéra, kyhyjepópe oñani pe ka´aguy mbytére oikuaágui ko’äva ndohayhuiha chupe.

Guaikururukuéra ohupytypotaite jave ojuka hagua Josépe, kóva oñemoi peteï yvyra poguasu kupépe, oñembo’e ha omba’ejerure Tupäsýme:

Chemokañymina ko`ä  guaikuru resa renondegui, asè ramo ko`àgui  tecovère, ajapòta ne ra`anga , nemomorä  hagua opavave oikòva guive ko yvy  ape àri .

Tupâsy ohendu iñe`è  ha umi guaikuru oguahevo ijypype, iñipytùmba ijrère ha ndohechài hikuài moòpa okañy Josè .

Ou jevyvo tovaÎme, Josè omombe`u Pa`ikuèrape  ojehu`akue chupe  ka`aguype, ha mba`èpa ojapose oipoepyvoTupâsyme.

Pa`ikuèra oguerohoryeterei pe ojaposèva , he`i chupe:  ``Ejapòna  mokòi Tupâsy ra`anga , peteì tuichàva tupâòpe guarâ``.

Ohasàvo arà pe ta`anga michìvèva  oguereko`akue hògape Josè ojereha Tupâo ka`akupèpe.Àga peve ñane retâ ha opa tetâgui ou omomorâ hagua pe Tupâsyme.

                                                                                     Pedro Moliniers

Reguerekóta mba’e  pyahu:

·         Remonde ramo ne ao ipygotýo: ao pyahu.

·         Nde py remói ramo: nde sapatu pyahúta.

MOMBE’UGUA’U

TEJU JAGUA

·         Teju Jagua ha’e Tau ha Kerana memby ypykue. Ko mymba tuicha ha ivaietereíva hete teju ha iñakä jagua.

Oguereko poköi akä jaguápe ojoguáva. Hete katu teju guasúicha tyryryhápe oikóva, ha tuichaitereigui ikatu’ÿva oiporu imbarete mba’everä. Oje’e hese oguerekoha ipoguýpe umi itakua ha avei oñangarekoha yvakuëra rehe. Oï he’íva Teju Jagua oikoha yva ha eíra año rehe.

MBÓI TU’Ï

·         Mbói Tu’ï ha’e peteï mymba ivai ha tuichaitereíva. Hete ojogua mbóipe, ijuru katu ha’ete tu’ï.

Oguerekóje ipoguýpe umi karugua guasu, tuju ha yrenda ojepysóva umi ñu rehe. Mbói tu’ï oiko yva año rehe. Mbói Tu’ï oñangarekóje umi mymba oikóva yvy ári ha ýpe oikokuaáva rehe. Upéicha avei: ysapy, yvy’akÿ ha yvotykuéra ñu ombojeguáva rerekua ha’e Mbói Tu’ï.

MOÑÁI

·         Moñái ndaje oikundaha ñu ha ka’aguýre.

Tape oïva rupi ou ha oho.Hory pe hesa ha ijúrupe pukavy tape po’íre oguata.

Ha’e karai guasu umi ñúre ha oñangareko yvytu ha guyrakuéra rehe; ha’eichagua ndaipóri umi tendáre.

Moñái oikóje avei mondapyre ha hembiapovaíva mo’ahä ramo.Heta péicha oiko rire, peteï itakuápe ojehapy Moñái, ha upéicha opyta ikusugue ``Moñaikuare´´ oje’ehape.

 JASY JATERE

·         Jasy Jatere niko peteï mita’ï yvagáicha hesa hovy asýva ha kuarahy mimbícha iñakarägue sa’yju.

Michï ramo jepe mborayhu eirete.Oje’e hese opívo oikoha oparupiete ha ipópe oguerahaha ka’a rakä pehëngue ome’ëva chupe mba’ekuaaita.

Ha´uvö ivaíva:

·         Ho´a ramo juky mesa ári. Embojevy hagua, emombova´erä michïmi pe juky ho´ava´ekue, nde ati´y ári.

·         Rehecharamo nde kepe mbarakaja hü.

·         Rehecha ramo nde képe täi jekakue, ojehúta mba´e vai.

·          Reñohë ramo vino mesa ári.

·         Rehecha ramo nde képe kyse.

·         Rejuasa ramo omanóva ndive.

·         Ojeroky ramo nde ropepi nde akatúapegua.

·         Repu´ävo nde rupágui, repyrüráëva´erä nde py asúpe.

·         Rehecha ramo nde képe kygua térä reñakakärairö nde képe (oha´uvö  avei tekoasy )

                                                                     Nome’ëiva po’a:                

·         Rehasa ramo jupiha guy rupi.

·         Rejoka ramo ta’angaecha.

·         Rehecha ramo hesaväva.

·         Rejejuhu ramo pa’i ndive, repokova’erä kuarepoti’atäre remombia hagua.

·         Mbarakaja hü ohasárö nerenonde rupi.

·         Ogue ramo tesapeha oñemenda jave.

·         Rereko ramo ta’anga ijykéva  agykére.

·         Oky ramo ñemenda árape (pya’e ojopoíta umi omendáva ).

·         Reñepysänga ramo jaguáre.

·         Osë ramo oñondive paínorö omendapotáva (araka’eve nomendamo’äi ).

·         Oñembojeguárö jasmínpe kuñataï  he’ise nomendamo’äiha araka’eve.

·         Oguapy ramo paapy tekove mesápe, peteïva omanóta peteï ary mboyve. Omano imitävéva térä itujavéva.

He’iva oïtaha omanóva :

·         Panambi hü oveve ramo.

·         Jagua oguahu puku ramo óga renondépe.

·         Ryguasume opurahéi ramo ha’eño rei.

·         Okë ojepe’a rei ramo yvytu oipeju’ÿre .

·         Reipyso ramo koty ryepýpe kuarahymo’äha hykuepáva, upéva he’ise oïtaha omanóva.

·          

·         Tetéü osapukái ramo: tovamoköi térä mba’e vai oikotáva.

·         Rehecha ramo mombyry kuña kamba nde képe, oïta pochy.

·         Reho ramo mombyry pa’i ndive: ojehúne ndéve mba’e vai.

·         Membykuimba’e poköiha, katuete oiko chugui Luisö. Remombia hagua omongaraiva’erä tetä Sambyhyhára.

·         Membykuña poköiha, katuetei ha’eva’erä kuña paje.

·         Remombórö tembi’u yvype: tekoasy rehenói Ñandejara pochy.

·         Mano ohasákuri ägui ndehegui: nepirïmbárö.

Momarandu iporäva:

·         Rehecha ramo panambi isa’ýva.

·         Rehecha ramo mainumby oveve ramo nde róga jerére térä oike ipype.

·         Rehecha ramo ñahatï.

·         Rehecha ramo káva sa’yju (momarandu oúva mombyrýgui).

Ho’áta nde pópe viru:

·         Hemói ramo ndéve nde popyte asu (embotyva’erä nde po rejoko hagua pe viru).

·         Nde po akatúa hemói ramo ndéve ohóta ndehegui reimo’äÿre.

·         Repyrü ramo tekakáre.

·         Mberu hovy ojere ramo nderehe. Embota ramo nde jyvanga ha nanepyahëi: rehupytýta viru, jopói.

Creencias Populares

GUEROVIAPY PORAVOPYRE

·         Ani remenda térä reho ygápe  araapy jave, reguereko ramo jepe menarä térä  jeguata repy.

·         Ere, reipota´ÿre, máva oï´ÿva réra. Ha´e imandu´a nderehe.

·         Ne nambi nde akatúavagua haku ramo: oï máva oñe´ë térä imandu´a nderehe.

·         Ha´érö ne nambi nde asupegua: oñeñe´ë vai térä imandu´a vaíva nderehe.

·         Ani reikytï ne pyapë ára osë´yme kauarahy, upéva oporombohasy.

·         Oñeñe´ëro mba´asýgui, mb´ae vai, ojeharúva ha mba´e, repokova´erä yvyráre, ani ojehútei ndéve upéva.

·         Epokova´erä avei yvyáre reipotárö ojehu ndéve mba´e porä oñemombe´úa térä ojejeruvéva ndéve guarä.

·         Reisu´üro ne kü, oï imandu´áva nderehe.

Katupyry Mbotavýpe Ha´uvö iporäva:

·         Ojeroky ramo nde ropea nde asupegua.

·         Emboy´u ramo y hembýva ambue hoy´uva´ekuegui, reikuaáta mba´e iñongatupy (mborayhu rehegua).

·         Rehecha ramo ryguasume térä mbarakaja hü.

·         Reñohë ramo, reipota´ÿre, vino mesa ári.

·         Rejoka ramo kagua mendahápe.

·         Jagua okaru ramo ne rokëme.

Ome´ë po´a:

·         Rejuhu ramo kavaju pysäpére oñemoïva , iporäve oguereko ramo poköi kuára.

·         Rehecha ramo tekove ijatukupe kandúva (repoko ramo ijatukupe kandúre ndepo´aveta).

·         Rehecha ramo hyeguasúva (ha repoko ramo hyére ndepo´avéta).

·         Rehacha ramo papapy ojuehegua (ereva´ëra: ahecháta, ahecháta).

·         Rejuhu ramo pirapire ikuapyréva.

·         Rejuhu ramo peteï  ju térä ju akäguasu yvýpe, ehupi: po´a upe arápe.

Ojehúta ndéve mb0a´e iporäva:

·         Rehechárö nde képe kuña iñakarägue sa´yjúva, rehecha ramo máva ykére.

                                                                          Opaichagua                                  

·         Oikove aréta upe máva rehecháva nde képe omanoha.

·         Imbokáva osëmava térä  osëmbotáva imbokáva rógagui, oñeñangarekova´erä anitei ohasa asy térä ojehu chupe mba´e vai.

Rejejuhu ramo ne angirü ndive ha ndereikuaái chupe, oikove areta

Ñande  jeroviapy apytépe niko oï heta mba´e oúva ymaguaréguima, ñande ypykuéragui, españolkuéragui avei. Upévare oje´ehina ñande poremóivaramo oúta ñandéve viru, pitogue opurahéivo oïhína hyeguasu kañýva, oguehérö mainumby nde rógape he´ise erekotaha oúva nde rógape isa´y hetárö ijuru he´ise marandu iporäva oguahëtaha, isa´y hü ramokatu marandu ivaiva.

TAVAYGUAVA JEROVIAPY

                                                                     

                                                                           CAPACIDAD 

                                                                     OÑEMBA´APÓTAVA

●        Ohesa’ÿijo mba’éichapa oñemohenda opáichagua marandu internetpe oîva.

●        Omombe’u hemimo’â, hemiandu ha ikuaapy umi mba’e ko’ága rupi oñeñe’ê ha herakuâvéva rehe marandu internetpe oikûmbyva’ekuegui

●        Ohesa’ÿijo opaíchagua ñe’êporâhaipyre ojehaiva’ekue ha oñembohasava’ekue guaraníme jaguerekóva Paraguáipe

●        Ohesa’ÿijo opaíchagua ñe’êporâhaipyre guaraníme jaguerekóva Paraguáipe oguerekóva kuaapy ñande rekove ha ñande rekoha rehegua, tavakuaapy, tavarandu rehegua ha ojejapóva ñande ypykue rembiapokue oikuaauka hagua hemiandu te’ÿiháicha ha umi paraguaigua térâ ambue tetâgua rembiapokue oikuaauka hagua avei hemiandu.

                                                                           Indicadores
                                                                    Mba´e ojehepyme´etava

●        Ojeporeka marandu umi mba´e Paraguaietéva mba´e

●        Ojesareko marandúpa pe mba´e ojejeruréva chupe

●        Oipuru jehai Guarani hekopetépe

●        Oipurukuaa Tehnolohía omba´apo haguâ

●        Oipuru hekopetépe umi mba´e tehnolohía ikatúva ome´ê

●        Omba´apokuaa atýpe, ome´êvo marandu tembiapópe guarâ

●        Oipurukuaa umi mba´e tehnolohía oipytyvôtava omoporâ haguâ hembiapo

●        Oipuru ta´anga, sa´y ha opa mba´e omoporâva hembiapo

●        Ohechauka hembiapo opavavépe oñemomba´e haguâ Paraguái mba´eteéva

●        embiapo

●        Oñembosako´i tembiapo potî ohechaukárô ha ohechauka rire hembiapo

●        Ohechauka hembiapo ára ha aravo ojejeruréva chupeOmombe´ukuaa umi mba´e ojeporekava´ekue ha mba´èichapa ojuhu marandu

●        Oipuru ao ha umi mba´e oipytyvôva hembiapópe

●        Oguerekopa umi mba´e oikotêvéta ohechauka haguâ hembiapo

●        Oñembosako´i tembiapo potî ohechaukárô ha ohechauka rire hembiapo

●        Ohechauka hembiapo ára ha aravo ojejeruréva chupe